Sonlu Kaynak Olan İradenin Yerine Yeni Yöntemlerle Hedeflere Ulaşmak

Bu sabah, yarın sabah veya yarın akşam masa tenisi oynamak veya koşmak için karar alıyoruz, kendimize ileri bir tarih için hedefler koyuyoruz. Ama bazımız, genellikle veya bazen kendi kendimize aldığımız bu kararları uygulayamıyoruz. Bunun nedeni irademizin az olmasında mı?

Bu tip hedefler belirlemek ve bunları gerçekleştirmek bir "irade gücü" meselesi midir?

"Çelik iradeli" kişiler kararlarını uygularlar. Uygulayamayanlar, iradelerinin zayıflığı nedeniyle vazgeçer ve başarısız mı olurlar?

Bu gerçekten böyle midir?

Çeşitli sosyal ve bilişsel psikoloji araştırmaları, insanın istediği hedeflere ulaşmasının irade gücüyle yapılan bir zorlamadan ziyade, yapması gereken işleri kolaylaştırıcı yöntemler bulması ve gerekli koşulları yaratmasıyla ilgili olduğunu gösteriyor.

Bu konuyla ilgili klasik bir çalışma, 50 yıllık mazisi olan "Şekerleme Deneyi" ('Marshmallow Test").

Kendilerine verilen şekerlemeyi hemen yemek yerine bir süre beklemeyi becerebilen çocuklar ikinci bir şekerlemeyle ödüllendiriliyorlar.

Bütün çocuklar ikinci bir şekerlemeyi istiyor. Fakat ellerindeki şekerlemeyi yemeden beklemeyi nasıl becerecekler?

Şekerlemeyi hemen yemeden beklemeyi becerebilen çocukların video kayıtlarından görüyoruz ki bunu yalnızca bir irade gücü meselesi olarak görenler genellikle ve epey zorlu bir mücadeleden sonra yenik düşüp ellerindeki şekerlemeyi yiyor ve ikinci şekerleme ödülünü alamıyorlar.

Beklemeyi becerebilenler ise bunu mücadeleden ziyade akılcı ve işlerini kolaylaştırıcı yöntemler bularak başarıyorlar.

Örneğin masaya sırtlarını dönüyorlar, kendilerini meşgul edecek başka şeyler yapıyorlar. Böylece zamanın daha kolay ve mücadele etmeden geçmesini sağlıyorlar.

Ellerindeki şekerlemeyi yememek için doğrudan mücadele etmek yerine başka yöntemler bularak şekerlemenin yarattığı çekim alanının dışına çıkmayı beceren çocuklar hem diğerleri kadar zorlanmıyorlar hem de sonunda ödül olarak ikinci şekerlemeyi elde edebiliyorlar.

Buradan çıkarılacak sonuç, 'irade gücü' nün kendimiz için belirlediğimiz hedeflere ulaşmada hiç bir etkisinin olmadığı değil. Elbette bir etkisi var.

Ama tek, hatta baskın belirleyici unsur irade gücü değil. Hedeflere ulaşmayı kolaylaştıracak yöntemler geliştirmek de çok önemli.

Bu çerçevede, bir de psikolog Roy Baumeister ve ekibinin 1998'de yayımladıkları makaleye ve "Ego Tükenişi" tezine bakmakta fayda var. 

Bu çalışmadaki ana deney, "Kurabiye ve Turp Deneyi" olarak da biliniyor.

Baumeister'e göre irade gücü dediğimiz şey pek çok alanda faydalandığımız bir psikolojik kapasite, bize sebat gücü veren bir tür kaynak.

İrademizi bir konuda zorladığımızda, bir süre sonra tükenen bu sonlu kaynağın yenilenmesi için beklememiz gerekiyor.

'Turp ve Kurabiye Deneyi'nde gönüllüler fırından yeni çıkmış kurabiyelere dokunmadan yalnızca turp parçaları yemek için iradi bir gayret gösterdiklerinde, bir sonraki adımda karşılarına çıkan bir sorunda (örneğin bir bilmece çözmeye çalıştıklarında) kısa süre içinde pes ediyorlar

"Ego Tükenişi" tezine göre, irademizi zorlayarak yaptığımız her iş, irade gücümüzü azaltıyor. Baumeister, 'irade gücünü bir tür kısıtlı enerji havuzuna benzetiyor.

Yeniden irade gücü gerektiren bir durumla karşılaştığımızda, bu kaynağın yenilenmesini beklememiz gerekiyor.

Son olarak alışkanlık meselesine değinelim. 

Kötü alışkanlıklar terk edilebilir, iyi alışkanlıklar öğrenme yoluyla oluşturulabilir.

Buradaki en önemli noktalardan biri şu: Her alışkanlık, ancak kendi sürecinde, zaman içinde edinilebiliyor. Dolayısıyla, yeni alışkanlıklar edinmek istiyorsak tekrar etmemiz ve sabırlı olmamız gerek.

Alışkanlıklardan kurtulmak da benzer şekilde zaman gerektiriyor.

Kurtulmak istediğiniz kötü bir alışkanlığınız mı var? 

Diyelim sigarayı bırakmak istiyorsunuz. Bu alışkanlığı nasıl bir gün içinde edinmediyseniz, bu alışkanlığı kırmak için de zamana ihtiyacınız olacak. Ama sabır ve inatla başarabilirsiniz.

Veya haftada 3-4 kez her sabah erkenden kalkmayı ve işe/okula gitmeden önce masa tenisi oynamayı veya başka sporları yapmayı hedefliyorsunuz.

Bunu bir alışkanlığa dönüştürebilirseniz, işinizin giderek kolaylaştığını göreceksiniz.

Ama yeni bir alışkanlık edinmek de zaman, sabır ve azim gerektiriyor.

Bütün bu kaynaklardan çıkartılan sonuç şu: 

Herhangi bir hedefe ulaşmanın en garantili yolu, sürekli olarak irade gücüyle mücadele etmek yerine, bizi o hedefe ulaştıracak yöntemleri zaman içinde alışkanlık haline dönüştürmek, böylece irade zorlamasına mahkum olmamak.

Bir davranışı alışkanlık haline dönüştürmekse bıkmadan, usanmadan tekrar etmek ve sabırla o davranışın otomatik olarak ve kolayca yapılabilir hale gelmesini sağlamaktan geçiyor.

Bu süreçte en zor gelen şeyler (örneğin sabah erken kalkmak) bile zaman içinde daha kolaylaşacaktır.

Sağlıkla ve masa tenisiyle kalın!